Trong bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng nhiều biến động, ngành cảng biển Việt Nam – một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng quốc tế đang đứng trước những thách thức không nhỏ, đặc biệt từ chính sách thuế quan mới của Mỹ. Tuy vậy, những tín hiệu tích cực về xuất khẩu, cùng khả năng thích ứng linh hoạt của các doanh nghiệp cảng biển, vẫn đang mở ra nhiều cơ hội phát triển trong dài hạn.
Áp lực ngắn hạn từ chính sách thuế của Mỹ
Mỹ hiện là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm khoảng 30% tổng kim ngạch xuất khẩu và 17% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu. Trong đó, các mặt hàng chủ lực như linh kiện điện tử, dệt may, da giày, gỗ, giấy và nông sản đóng vai trò đặc biệt quan trọng.
Tuy nhiên, với chính sách áp thuế mới mà Mỹ đang từng bước triển khai, các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là những đơn vị phụ thuộc nhiều vào thị trường này, đang chịu áp lực đáng kể. Và tác động này lan rộng đến cả hệ thống cảng biển – nơi trực tiếp xử lý lượng lớn hàng hóa xuất nhập khẩu đi Mỹ.
Hai cụm cảng lớn là Cái Mép (Bà Rịa – Vũng Tàu) và Lạch Huyện (Hải Phòng) hiện là những đầu mối xuất khẩu chính sang Mỹ. Trong năm 2024, cảng Cái Mép ghi nhận sản lượng khoảng 4 triệu TEU, chiếm 50-55% lượng container xuất khẩu đi Mỹ, trong khi cảng Lạch Huyện đạt khoảng 900.000 TEU, tương đương 12% tổng lượng hàng.
Tuy nhiên, cơ cấu hàng hóa tại hai khu vực lại có sự khác biệt đáng kể:
-
Cái Mép chủ yếu xuất khẩu gỗ, dệt may, lốp xe, da giày – các ngành có mức độ chịu thuế cao trong chính sách mới.
-
Hải Phòng lại tập trung vào điện tử, máy móc, vốn là nhóm hàng có tỷ lệ cạnh tranh cao hơn.
Sự khác biệt này khiến mức độ ảnh hưởng không đồng đều giữa các cảng, và đòi hỏi doanh nghiệp trong ngành phải chủ động phân bổ lại nguồn lực, cũng như xây dựng chiến lược linh hoạt để đối phó với các thay đổi.
Xu hướng tăng tốc xuất khẩu trước thời điểm áp thuế
Một xu hướng đang nổi bật trong ngắn hạn là hiện tượng “front-loading” – tức doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu trước thời điểm áp thuế để tránh bị ảnh hưởng. Điều này từng xảy ra vào năm 2018, khi Trung Quốc bị Mỹ áp thuế cao, khiến kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ tăng vọt đến 19% chỉ trong nửa cuối năm.
Tại Việt Nam, dấu hiệu tương tự đã bắt đầu rõ nét. Theo dữ liệu từ Tổng cục Hải quan, kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam trong nửa đầu tháng 4/2024 đã tăng tới 15%, vượt xa mức dự báo 10%. Việc nhập khẩu nguyên liệu tăng mạnh cho thấy các doanh nghiệp đang chủ động tích trữ để tăng tốc sản xuất và giao hàng sớm trước khi chính sách thuế mới của Mỹ chính thức có hiệu lực từ tháng 7/2025.
Đây là yếu tố tích cực giúp duy trì lưu lượng hàng hóa qua cảng ở mức ổn định, dù hoạt động xuất khẩu trực tiếp có thể chịu tác động tiêu cực.
Triển vọng dài hạn và cơ hội từ dịch chuyển chuỗi cung ứng
Dưới góc nhìn dài hạn, nhiều chuyên gia đánh giá Việt Nam đang nắm giữ lợi thế lớn trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang dịch chuyển, nhất là khi chi phí sản xuất tại Trung Quốc ngày càng cao và bị hạn chế bởi các hàng rào thuế quan.
Ngoài ra, với việc tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) như CPTPP, EVFTA, RCEP… Việt Nam có khả năng mở rộng thị trường sang nhiều khu vực khác như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, giúp giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ trong tương lai.